روایت یک شمع

در تمام طول زندگی خود ، دراین 41 سال ، عزاداری جایی را ندیدم جز در روستای پدر خود ، افراتخت .مراسم خاصی برگزار می شود .

از شب اول  تا عصر عاشورا ، غروب شام  غریبان و من جز در ا ین روستا ، جایی نبودم و هر کجا که بودم ، این ایام برگشتم و از خدا می خواهم  این فرصت را به من بدهد  تا پایان عمر نیز چنین کنم وبرگردم و حلاوت این عزاداری شیرین را بچشم .

روزی که جز زیبایی چیزی در آن رویت نشد ، بدیهی است که مراسم سوگواری و پاسداشت  این روزکه مبدل به    فرهنگ شده نیز ، زیبا ، شورانگیز ، شوق انگیز و بی نظیر باشد .

در روستای پدری ام ، افراتخت مراسم عزدارای ، مانند همه روستاهای مازندران و سراسر ا ین کشور پهناور امام حسین (ع) با شکوه خاصی  برگزار می شود . البته تا آنجایی که من شنیدم  و توی فیلمها که دیدیم ، بخصوص این چند سالی که مسئولیت  دارم توی صدا وسیما ، شیوه عزاداری ، در هر منطقه  و روستا، تفاوت هایی با هم دارد که این  تفاوت در هر منطقه مبدل به فرهنگ آن منطقه شده و در وا قع ریشه در تاریخ آن منطقه و روستا دارد که خودش به زیبایی و غنای آن می آفزاید .

مثلاً در خصوص روستای ما ا فراتخت و روستای مجاور آن اورطشت  و رود بار ، شیوه برگزاری مراسم در طی شاید 100 سال به گونه ای بوده که ا نگار سناریویی تنظیم  شده ، با جزئیات  کامل ا ست و در تمام این مدت ، کوچکترین  تعغیری نکرده و حدا قل ا ین چند سالی که من دیده ام و می بینم ، جز ا فزایش جمعیت چیزی  از جزئیات مراسم کم یا به آن اضافه نشده است و در نتیجه  مبدل به فرهنگ  و روش خاصی شده که مختص  این منطقه است و حکایت  شیرینی هم دارد .

سالهای قبل ، شاید 100 سال قبل ، کمتر و بیشتر نمی دا نم می گویند روستای افراتخت و رود بار وقف امام حسین (ع)  شده است . ملک آن وقفی است ، روزنهم – تاسوعا- مردم افرا تخت و اورطشت  باید نهار دهی بکنند و روز دهم- عاشورا- مردم روستای رودبار ...

                   پدرم ،راوی این مراسم

تا شب هفتم محرم ، مثل هر جا ، عزادارای در تکیه محل برگزار می شود.  شب هفتم مراسم کوعباس (ع) اجرا می شود . آخ که این مراسم چقدر زیبا و روحانی است !

عده ای کودک و نوجوان ، جمع می شوند . یک نوجوان لباس سبز ا بوالفضل (ع) را می پوشد ، اینها  دور محل می چرخند و از اذان مغرب تا شب ،  دور محل می چرخند و ندای کوعباس ، کو عباس  سرمی دهند یعنی :کجاست عباس ؟ ا نگاری طفلان امام حسین (ع) هستند و دنبال عموی خود می گردند !

دم در هر خانه ای جمع می شوند ، در می زنند و توی حیاط خانه نوحه سرایی می کنند . صاحبخانه نیز مبلغی پول به آ نها می دهد و آ نها با این پول  لباس و زنجیر و طبل و سنج می خرند تا روز عاشورا برای دسته روی  بسوی روستای رودبار که 5 کیلومتر با روستا ما فاصله دارد از آن استفادهکنند...

 

شب نهم محرم ، از روستای رودبار ، هیت سینه زنی  پیاده  راه می ا فتند و در مسیر خود ، از روستای اور طشت عبور می کنند و وارد روستای ا فراتخت می شوند. تابستان و زمستان  ، برف وسرما ، هیچ تاثیر ندارد و ا ینها 5 کیلومتر پیاده به روستای ما می آیند . در حیاط  تکیه و مسجد محل عزدارای را برپا می کنند و پس به روستای خود باز می گردند .

پدرم تعریف می کند سالهای بسیار دور ، یک شب برف سنگینی آمد . مردم روستای رودبار ، در برف وسرما نتوا نستند حرکت کنند . اما دلشان طاقت نداشت که نیایند تا ا ینکه چند نفر از بزرگان  محل ، همان شب در عالم خواب بهشان الهام می شود که باید بروند ...

دم دمای صبح ، مردم ا فرا تخت ، صدای عزاداری را می شوند. از خانه ها بیرون می آیند و عزادارانروستای رودبار را می بینند  که پای پیاده در برف با علم و کُتل آمده ا ند....

روز نهم - روز تاسوعا- نه  تنها روستای رودبار ، بلکه نزدیک به 10-12 پارچه آبادی ، و ا مروزه بسیاری ازمردم از سراسر استان مازندران ، بواسطه فیلم (روایت یک شمع ) که از تلویزیون مازندران ، بارها وبارها پخش شده یا فیلم های دیگری که فیلمبرداران آماتور گرفته و پخش کردند، یبا گفته های دیگران ،به روستای اورطشت و افرا تخت  می آیند ...

مردم روستای ا فرا تخت و اورطشت از صبح، خود را مهیای پذیرایی از عزاداران امام حسین (ع) می نمایند و دروازهای منازل به روی مردم باز است و صاحب خانه با اصرار فراوان می خواهد که به خانه آنهابرای صرف نهار و استراحت  بیایند .

جالب اینجاست که هر کس تعداد مهمانانش بیشتر باشد به این ا مر مباهات می کنند و خدمتگزاری ازعزاداران امام حسین (ع) را با هر سمت و مقامی که داشته باشد ، ا فتخار بزرگ زندگی خود می داند...

 

روز تاسوعا ، عزاداران ، اکثراً  پیاده وارد روستا می شوند و نخل را نیز به روستا می آورند .نخل یااماری که به گفته  بزرگان روستا ، نمادی از تابوت پیکر مطر امام حسین (ع) است ، فقط  روز تاسوعا و عاشورا  به حرکت در می آید.

نخل منطقه ما به بزرگی نخل  یزد  نیست ولی قصه جالبی دارد . سازنده این نخل و یک نخل دیگر  که در منطقه نوا ، منطقه ییلاقی  جاده هراز – مسیر آمل  به تهران – موجود است ، یک نفر می باشد که حدود 80 سال و بلکه بیشتر آنرا  ساخته .این نخل  اینجا در روز تاسوعا و عاشورا به حرکت در می آید و آن نخل در منطقه نوا ، در روز اربعین  ، طی مراسم  با شکوهی  از میان  دره ای عبور داده می شود و با طناب کشی به بالای تپه ای مشرف به روستا نوا منتقل می شود .

نخل گردانی مراسم شورا نگیز و حزن ا نگیزیست  که نه به نوشته می آید و نه به فیلم  و نه به عکس ، فقط باید دید و حس کرد .

اکثر جوانها در شب عاشورا  ، توی تکیه می مانند و تا صبح  به عزاداری  می پردازند و اگر نیم ساعتی ، یک ساعتی، خوابی به چشم بیاید ، همانجا در تکیه  می خوا بند .

صبح روز عاشورا ، بعداز اذان صبح ، مراسم صبح تیره دل شروع می شود .

صبح تیره دل نیز مراسم زیبایی هست که عزداران روستای ما از تکیه پایین محله به سوی تکیه بالا محله می آیند و با نوای پر سوزو گداز  مداح ، به عزاداری می پردازند و با اشک و آه از صبح می خواهند که ند مد !  از روز می خواهند که بر نیاید و از خورشید می خواهند که نتابد .
روز نشود و عاشورا نیاید تا ا مام حسین (ع)  به شهادت نرسد .

آنها در نوحه سرایی خود ، عاجزا نه از روز می خواهند که شب را به کناری نزند و نیاید ... آه و ناله  عزاداران چنان سوزناک است که هر شنونده ای را به گریه می ا ندازد ...
عزداران بعداز مراسم صبح تیره دل ،که از عنوان آن هم پیداست که چه حزنی دارد ، در تیکه بالا محله  جمع می شوند  و زیارت عاشورا می خوا نند و سپس با حوای نذری پذیرایی می شوند .

 بعداز آن ، حوالی ساعت 9 صبح ، هیت عزدارای بر ا ی حرکت به سوی رو د بار آماده می شود . وسایل  وطراحی تعزیه خیابانی آماده می شود . تعزیه خوانها لباس  خاص خود را می پوشند و تعدادی طفل دختر به عنوان کودکان اسیر ، همراه این تعزیه خوانان را می افتند . با طناب و دست پا بسته ، هیت زنجیر زنی پشت سر ا ین کاروان  به راه می افتد و بعداز عبور از لورطشت ، به سمت  روستای رودبار حرکت می کنیم .

حدود 12 الی 15 روستای دیگر نیز به این کاروان  می پیوندند  و خیل عظیمی از عزداران ، به سوی روستای رودبار می روند و بعداز مراسم ، مهمان خانه های مردم رودبار میشوند . و در آنجا نیز مثل روستا ما ا فرا تخت ، از صبح مردم خود را مهیای پذیرا یی از عزداران می کنند .

عصر روز عاشورا ، در روستای  رودبار تعزیه امام حسین (ع) برگزار می شود. و مردم  بعداز صرف نهار ، به تماشای  تعزیه می نشینند و غروب ، مراسم شام غریبان برگذار می شود .

مردم روستای ما ، نخل ندارند که آنرا حرکت بدهند . بجای آن یک علم کوچک داریم که قدمت آن به اندازه نخل روستایاورطشت هست و شاید بالای 80 سال قدمت ساخت آن است. این علم کوچک که به علم سلام معروف است ، نماد روستای ماست ما با آن به عزدارا نی که وارد روستای ما می شوند سلام میدهیم و روز عاشورا آنرا پیشاپیش دسته عزدارای خود حرکت می دهیم .

برخلاف بعضی از ریاکاری بازی که این سالها مُد شده و علم های بزرگ با چرخ و اینها می آورند توی خیابان ، علم روستای ما اینجوری  نیست . یک علم کوچک و زیباست  که حکایت معجزه آسایی نیزدارد .
چند سال قبل ، من خودم شاهد بودم که مردم روستای ما برای استقبال از عزداران رودبار ، بدون علم آمدند . یعنی عجله  داشتند برای آمدن به سرمحل ، علم را ازیاد بردند.
علم در داخل تکیه به زمین افتاد و صدا بلند شد . عده ای در بیرون تکیه شنیدند و داخل تکیه شدند تا محل صدا را تشخیص بدهند . آنجا کسی نبود ولی علم  روی زمین افتاده بود ...

 

حکایت شام غریبان هم جالب است . مردم روستای ما بصورت هیت دست روی در حالیکه کودکان شمع به دست در جلوی هیت حرکت می کنند  به سوی روستای اورطشت که گلزار شهدا در آنجاست  می آیند و کنار امام زاده قاسم (ع) و گلزار شهدا جمع می شوند و مراسم شام غریبان را بپا می دارند .

از خیلی سال قبل ، دلم می خواست  از مراسم عزدارای روستای پدری ام فیلمی بسازم .

یادم می آید اولین فیلمنامه ای که آماده کردم برای ساخت ، سال 1369 ، فیلمی بود با عنوان صبح تیره دل ،و بصورت 8 میلمتری می خواستم بسازم ، نشد ، فیلمنامه اش  تصویب نشد! یک نگاه  خاصی  آن زمان توی سینمای جوانان حاکم بود ....

بجایش  اولین فیلم  خودم را به نام (بیراهه ) ساختم و این فکر سالها با من بود ...

بعدش دوربین ویدئو که خریدم ، همه ساله از مراسم فیلم می گرفتم و الان از سال 1372 تا حالا از مراسم فیلم دارم. تا اینکه  وقتی توی صدا وسیمای مرکز مازندران به عنوان کارگردان مشغول برنامه سازی بودم ، با همان اشتیاق  سابق ، فیلم  را ساختم . خودم هم فیلمبرداری کردم ، خودم هم تدوین کردم با عنوان (روایت یک شمع ) پخش هم شد .

جالب اینجاست که برایش حق الزحمه هم به من دادند که با پول آن ، پول دوربینی که خریده بودم در آمد .... خیلی برایم جالب بود .

الان هر ساله این فیلم از شبکه مازندران پخش می شود .
یک  سال که رفتیم روستای رودبار ، از بس مهمان آمده بودند ، معلوم  بود مال منطقه ما نبودند . پرسیدم ، دیدم  آقا  گفت  از  بند پی  بابل  آمدیم . گفتم : چه  جوری  آمدید  اینجا ؟  از کجا می دا نسیتد ا ینجا مراسم است ؟
گفت : دوسه شب قبل ، تلویزیون فیلمی پخش کرد ...
بعدش البته  این سالها ،  به مدد دوربین های دیجیتال و موبایل  و تصاویر  آن که به همه جا می رود ، بر تعداد کسانی که برای حضور در این مراسم به منطقه ما می آیند ا فزوده می شود .
ا فتخار حضور در این مراسم را برای همه سالها داشتم . دوران نوجوانی و آغاز جوانی ، تاسال 79 ، توی روستا مداحی می کردم . صدایم بد نبود .
بعدش حنجره ام باز شد . دیگر نتوا نستم مداحی کنم . بعدش  همیشه دستم دوربین  بود و فیلم می گرفتم و چند سال  بعد روضه می خواندم . الان هم گهگاهی روضه می خوا نم .
شب  اول محرم شام دهی دارم و و روزنهم – تاسوعا – هر جا باشم می آ یم برای نهار دهی ...
یک سال  فقط ، نمی دا نم چی شد که خانه ام را در روستا اجاره داده بودم به یک  جوانی  که تازه ازدواج کرده بود . خودم ساری بودم. خانه  سازمانی صدا وسیما می نشستم . با مستأجر شرط کرده بودم که روزنهم دروازه را باز کند و من خودم هزینه را می دهم  تا نهار دهی شود . متاسفانه شب  ششم یا هفتم به من گفت  که نمی توا ند  این کار را بکند. آن سال ، در خانه ام بسته بود .
دلم داشت پاره می شد . مثل کودکی مادر مرده گریه می کردم . سر ظهر رفتم توی زمین  شالیزاری ، گوشه ای مخفی شدم . 38 سال سن داشتم  و مدیر تولید سیما هم بودم !
رفتم گوشه ای مخفی شدم . نه رو داشتم به محل بیایم . نه دل داشتم ... تا ساعت 3 بعدازظهر آنجا نشستم و گریه کردم . همه که رفتند ، من به روستا برگشتم ...

دیگه تکرار نشد ...                         

خدا کند  که نشود .... 

کد مطلب: 169